Hak Ehliyeti Nedir?
Haklara ve borçlara sahip olma ehliyetine hak ehliyeti denir. Bu yönü ile hak ehliyeti kişilik kavramı ile eş anlamlıdır. Türk Medeni Kanunu m.8’e göre her insan din, dil, ırk, renk gibi farklar gözetilmeksizin hak ehliyeti var olduğu kabul edilir. Buna göre bütün insanlar haklara ve borçlara sahip olmada eşittir. Hak ehliyeti sağ ve tam doğmak ile başlar ölüm ile birlikte sona erer.
Fiil Ehliyeti Nedir?
Fiil ehliyeti kişinin kendi davranışıyla hak ve borç sahibi olabilmesidir. Fiil ehliyeti Türk Medeni Kanununun 9. maddesinde düzenlenmiştir, buna göre “Fiil ehliyetine sahip olan kimse , kendi fiileriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir”. Bu ehliyeti kişi doğuştan sahip olmadığı gibi herkes sahip değildir. Hak ehliyetine sahip olmak demek her zaman fiil ehliyetine de sahip olmak anlamına gelmez. Fiil ehliyeti Türk Medeni Kanununun 9-16 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Fiil ehliyetine ilişkin kurallar emredici olup aksi kararlaştırılamaz.
Fiil ehliyetine sahip olabilmenin koşulları nedir?
TMK m.14’e göre ayırt etme gücü bulunmayan küçüklerin ve kısıtlıların fiil ehliyeti yoktur.
Erginlik: Fiil ehliyetine sahip olabilmenin koşullarından birisi kişinin ergin olmasıdır. Erginlik 3 şekilde kazanılabilir. Kişi 18 yaşını tamamlaması ile doğal yoldan ergin olur. TMK m.124’e göre 17 yaşını dolduran kişiler veli veya vasisinin rızası veya hakim kararı ile evlenebilir, evlenmek kişiyi ergin kılar. 16 yaşını doldurmuş bir kişi ancak olağanüstü bir hal bulunması durumunda hakim kararı ile evlenebilir veli-vasi izni yeterli değildir. 15 yaşını doldurmuş kişi kendisinin isteği ve velisinin rızasıyla mahkemece ergin kılınabilir.
Kısıtlı olmamak: Fiil ehliyetine sahip olabilmek için kısıtlı olmamak gerekir. Kısıtlılık halleri;
- Özgürlüğü bağlayıcı ceza: “Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır.” (TMK m.407)
- Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim: “Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan ya da başkalarının güvenliğini tehdit eden her ergin kısıtlanır.” (TMK m.406)
- Akıl hastalığı ve akıl zayıflığı : “Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır.” (TMK m.405)
- İstek üzerine: “Yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir.” (TMK m.408)