Sözleşme Nedir?
Sözleşme, hukuki bir sonuç doğurmaya yönelik karşılıklı kurulan irade beyanıdır. Daha da somut olarak Türk Borçlar Kanunundan birkaç sözleşme örneği verilebilir; kira, satış, bağışlama, vekalet, eser, komisyon, saklama… Herhangi bir sözleşmenin kurulması birbirine uygun beyan ve iradenin karşılıklı olarak açıklanmasıyla olur. Hukukumuzda sözleşme yapma teklifi ‘icap (öneri)’, diğer tarafın bu teklife verdiği olumlu cevap ise ‘kabul’ adını alır. Sözleşme tarafların isteklerini tam olarak yansıtmalı ve ileride çıkabilecek uyuşmazlıkları da önleyecek şekilde düzenlenmelidir.
Sözleşmenin Geçerlilik Şartları
Türk Borçlar Kanunu irade özerkliği ve sözleşme özgürlüğü ilkelerini kabul etmiştir. Buna göre taraflar bir sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içerisinde özgürce belirleyebilir ancak kanunu emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olan sözleşmeler kesin hükümsüzdür. İrade özerkliği ilkesinin olağan sonucu bireylerin hukuki ilişkilerini diledikleri gibi düzenlemeleridir.
Bir sözleşmenin geçerli olması için tarafların sözleşmeyi özgür iradeleriyle ve bilinçli olarak yapmış olmaları gereklidir. İrade sakatlıkları yani yanılma, aldatma ve korkutma yoluyla yapılan sözleşmeler geçmişe etkili olarak iptal edilebilir. İradesi sakatlanan kişi iptal hakkını kullanmadıkça sözleşme geçerliliğini korur.
Bir sözleşmenin geçerli olabilmesi için, sözleşmenin taraflarının irade beyanlarının karşılıklı ve birbiriyle uyum içinde olması gerekir. Örneğin bir satış sözleşmesinde alıcı mala karşılık bir fiyat önerir ve satıcı bu öneriyi kabul ederse sözleşme kurulmuş olur.
Yasalar çocukların, akıl hastalarının ve ergin sayılmayanların sözleşmelerde taraf olmasını kabul etmemektedir.
Sözleşme Türleri
Sözleşmeler tek tarafa borç yükleyen ve iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sözleşme türleri çeşitli hukuki ihtiyaçlara göre farklılaşabilir.
Tek tarafa borç yükleyen sözleşme: Tarafların sadece birinin borç altına girdiği sözleşmelerdir. Örnek olarak kefalet ve bağış verilebilir.
Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme: İki tarafın da birbirine borçlu olduğu bir sözleşme türüdür. Bu tür bir sözleşmede, her iki taraf da belirli haklar ve yükümlülükler üstlenir ve sözleşmenin şartlarını yerine getirmeyi kabul eder. Örneğin, iki taraf arasında yapılan bir ticari anlaşma sırasında, her iki tarafın da belirli bir miktarda ürün veya malın teslimi gerektiği ve bu ürün veya malın belirli bir zaman içinde ödenmesi gerektiği bir sözleşme türü tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.
Eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşme: Eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşme, her iki tarafın da belirli hakları ve yükümlülükleri olduğu ancak sözleşmenin tam olarak tanımlanmamış veya belirlenmemiş şartları bulunduğu bir sözleşme türüdür. Bu tür sözleşmelerin şartları genellikle daha sonra belirlenebilir veya tamamlanabilir. Eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerin sonuçları genellikle belirsizdir ve hukuki açıdan geçerli olabilecek bir sözleşme türüdür. Ancak, eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerin sonuçlarının belirlenmesi, taraflar arasındaki anlaşmazlıkların çözümü veya hukuki bir süreç gerektirebilir. Örnek olarak kullanım ödüncü sözleşmesi verilebilir.