Zilyetlik Kavramı Nedir?
Türk Medeni Kanunu zilyetin tanımını yapmış buna göre “Bir şey üzerinde fiili hakimiyeti bulunan kimse onun zilyedidir.” Zilyetlik mülkiyet ile karıştırılmamalıdır çünkü zilyetlik bir hak değildir fakat mülkiyet bir haktır.
Zilyetlik toplumsal huzur ve sükunun tesisi için kabul edilmiştir. Aksi halde herkes herkesin fiili hakimiyetinde bulunan veya elinde bulunduran şey benimdir deyip saldırıya geçebilir. İşte kanun koyucu bunun önüne geçmek için adi karine olarak zilyetlik o şeyin malikidir demiştir. Adi karine aksi iddia ve ispat edilebilen şeydir.
Taşınmazlarda zilyetlik tapu siciline kayıttır. Tapu siciline kayıtlı kişi karine olarak o taşınmazın malikidir. Taşınırlarda ise fiili hakimiyet sahibi kişi o şeyin malikidir. Yani zilyetlik hem taşınırlarda hem de taşınmazlarda olabilir.
Zilyetliğin Unsurları
Zilyetlik iki unsurdan oluşur; Birinci unsur maddi unsurudur, ikinci unsur manevi unsurdur. Zilyetlik iradesiyle bir şeye fiili hakimiyettir. Burada maddi unsur fiili hakimiyet, manevi unsur zilyetlik iradesidir.
Örneğin; Ayırt etme gücü bulunmayan bir kimse zilyet olamaz çünkü iradesi yoktur. Bir şeyi kiraya verdiğim zaman benim fiili hakimiyetim ortadan kalktı mı? Benim fiziki hakimiyetim ortadan kalkabilir ama fiili hakimiyetim devam ediyor. Aynı anda birden fazla kişinin fiili hakimiyeti olabilir.
Manevi unsur zilyetlik iradesi dolayısıyla tam ehliyetsiz bir kişinin yani ayırt etme gücü bulunmayan bir kişinin zilyetliğinden bahsedemeyiz. Zilyetlik iradesinin aranmadığı tek yer miras meselesidir, ölüm gerçekleştiği an mirasçılar nerede olursa olsun tereke bütün haklarıyla ve yükümlülükleriyle yani aktif ve pasifiyle birlikte mirasçılara geçer.
Zilyetlik iradesi önceden de açıklanmış olabilir. Örneğin; evinizin önüne bir posta kutusu koyuyorsunuz sonra postacı geliyor ve mektubu posta kutusuna koyuyor, posta kutusuna mektup girdiği an zilyetlik iradesi açıklanmış oluyor.
Unuttuğumuz şey üzerinde zilyetlik devam eder fakat kaybettiğimiz şey üzerinde zilyetlik sona erer. Dolayısıyla kaybedilen şeyler hırsızlık bakımından suç teşkil etmezken unutulan şeyler hırsızlık suçu bakımından suç teşkil edebilir fakat somut olay bakımından durumu incelemekte fayda vardır.
Örneğin; Bir araçtayken yanınızdaki kişi sizden habersiz cebinize bir şey koydu bu durumda siz o şeyin zilyedi misiniz? Zilyetlik, zilyetlik iradesi ile fiili hakimiyetten oluşur. Bu durumda maddi unsur yani fiili hakimiyet var fakat zilyetlik iradesi yok o halde bu kişi zilyet değildir.
Zilyetliğin Konusu Nedir?
Kural olarak zilyetlik sadece eşya üzerinde söz konusu olur. Örneğin; Hayvan, bilgisayar… Özel mülkiyete tabi olmayan, yani kamu malları üzerinde zilyetlik söz konusu olamaz.
Kural olarak haklar üzerinde zilyetlik olamaz ancak bir istisnası vardır. TMK m.973’de taşınmaz üzerindeki irtifak haklarının veya taşınmaz yükünün fiilen kullanılması hak zilyetliği olarak kabul edilmiştir.
Türk Medeni Kanunu M.9731) Bir şey üzerinde fiilî hâkimiyeti bulunan kimse onun zilyedidir.
2) Taşınmaz üzerindeki irtifak haklarında ve taşınmaz yüklerinde hakkın fiilen kullanılması
zilyetlik sayılır.
Acaba bütünleyici parça üzerinde zilyetlik olabilir mi? Zilyetlik kural olarak sadece eşya üzerinde söz konusu olur dolayısıyla bütünleyici parça eşya değildir. Hukuk buna istisna getirmiş ve buna göre bütünleyici parça üzerinde zilyetlik mümkündür.
Örneğin; Ev oda ilişkisi buraya konu olabilir. Ev sahibisin ve odayı kiraya veriyorsun. Oda asıl şeyin bütünleyici parçasıdır dolayısıyla üzerinde zilyetlik söz olur.