İsticvap Nedir?
İsticvap, bir tarafın kendi aleyhine olan belli bir veya birkaç vakıa hakkında mahkeme tarafından sorguya çekilmesi (dinlenmesi) demektir. Burada isticvap’ın söz konusu olabilmesi için tarafın kendi aleyhine olan bir vaka hakkında mahkeme tarafından sorguya çekilmesine ihtiyaç duyulması gerekir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 169’da düzenlenmiştir. Buna göre;
(1) Mahkeme, kendiliğinden veya talep üzerine taraflardan her birinin isticvabına karar verebilir.
(2) İsticvap, davanın temelini oluşturan vakıalar ve onunla ilişkisi bulunan hususlar hakkında olur
Genelde bazı vakalar konusunda özellikle çok ciddi ihtilaf vardır ve ileri sürülen delillerle tam ispat sağlanamamıştır. Hakim bu durumda tarafın aleyhine olan bir vaka hakkında onu sorguya çeker. Tarafın lehine olan bir maddi vaka varsa burada isticvap olmaz tarafın dinlenilmesi söz konusu olur.
İsticvap kurumu dava malzemesinin toplanması sonunda taraflarca getirilme ilkesinin geçerli olduğu davalarda işlerlik kazanır. Buna karşılık resen araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda ikrar hakimi bağlamadığı için ikrar elde etmenin bir aracı olan isticvap söz konusu olmaz.
Tarafın dinlenilmesi ile isticvap kurumu farklıdır. Tarafın dinlenilmesi halinde değişik sebeplerden bir tarafın bilgisine başvurulması söz konusu olur. Örneğin; Hakim davayı aydınlatma ödevi kapsamında tarafı ve vekillerini her zaman dinleyebilir. Onlardan belirsizlik arz eden yahut çelişkili olan hususlarda bilgi vermesini talep edebilir. İsticvapta ise tarafın iznine başvurma söz konusu değildir burada tarafın aleyhine olan bir vaka hakkında sorguya çekilmesi ve dolayısıyla onun ikrarının elde edilmesi söz konusudur.
İsticvap sadece tahkikat aşamasında işlerlik kazanır. Tarafın dinlenilmesi ise davanın her aşamasında müracaat edilecek bir husustur.
Taraf dinlenilmek için çağrıldığı duruşmaya mazeretsiz olarak gelmezse kural olarak diğer tarafın yargılamaya devam edilmesini istemesi halinde yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemez. Buna karşılık isticvap için duruşmaya çağrılan taraf mazeretsiz olarak duruşmaya gitmezse bu isticvapın konusunu oluşturan vakaları ikrar etmiş sayılır.
Bir davada hakim tarafların dinlenmesine başvurabilir ama isticvap sadece dava malzemesinin taraflarca getirilmesi ilkesinin uygulandığı davalarda başvurabilir.
Davada bir belge var ve bu belgenin altında üçüncü bir kişinin imzası var. Bu durumda üçüncü kişi isticvap yapabilir mi? Yapamaz çünkü üçüncü kişi ancak tanık olarak dinlenebilir. Tarafın sadece kendisi isticvapta bulunur yani avukatta burada isticvap yapamaz. İsticvapa konu olan sorular bizzat tarafın kendisine sorulur, sınırlı ehliyetsiz varsa yani küçükler ya da kısıtlılar varsa bunlar davanın tarafıysa kural olarak isticvapta bulunacak bunların kendisidir.
Mecburi dava arkadaşlığında dava arkadaşlarının tamamı bir bütün halinde taraftır. O yüzden bütün hepsinin birlikte isticvapta bulunması lazım. Buna karşılık ihtiyari dava arkadaşlığında ise her bir dava birbirinden bağımsız olduğu için her bir ihtiyari dava arkadaşlarının ayrı ayrı isticvap olması lazım ve bu her biri hakkında isticvap sonucunda eğer ikrar ederse sadece onun davası bakımından bağlayıcılık katar. Davanın tarafı eğer bir tüzel kişi olursa tüzel kişiyi temsile yetkili organda yer alan gerçek kişi isticvap olunur.
İsticvap Nasıl Yapılır?
Mahkeme kendiliğinden ya da talep üzerine taraflardan her birinin isticvapına karar verebilir ve isticvap davanın temeli olan vakalar ve ona ilişkin hususlarda yapılır. İsticvapa mahkeme karar vermişse isticvapına karar verilen kimseye bizzat isticvap davetiyesi gönderir. Taraf geçerli bir özrü olmaksızın gelmezse ya da gelir sorulara cevap vermezse bu gösterilen isticvap konusu vakaları ikrar etmiş sayılır.
İsticvap durumunda gerçeği söylemesi gerektiğini hakim belirtir ama bu konuda yemin ettirmez.
İsticvap sırasında karşı taraf ya da onun vekilleri hazır bulunabilir ancak tanıkların hazır bulundurulması mümkün değil. Vekil isticvap sırasında hazır bulunabilir ama vekil sorulara kesinlikle cevap veremez ve verilecek cevaplar hakkında da kendi müvekkiline herhangi bir şekilde ima ya da telkinde bulunamaz.
İsticvap sonunda hakim bir tutanak düzenler. İsticvap olunan taraf bazen tutanağı imzalamayabiliyor eğer böyle bir durum varsa hakim bunu tutanağın altına yazar ve kendi imzalar.
Bir taraf isticvap için çağrıldığı duruşmaya gelmemişse o soruları ikrar etmiş sayılır.
İstinabe Yoluyla İsticvap Mümkün mü?
İsticvap durumunda kişi bizzat gelmeli ama bu kişinin bulunduğu yer başka bir ilde ise oradan ses ve görüntü yoluyla katılabilir. Bu da mümkün değil ise istinabe yoluyla olur yani bulunduğu yerdeki mahkeme aracılığıyla kendisine sorular sorulur.