Tacir Nedir?
Tacir sıfatı, Türk Ticaret Kanununda gerçek ve tüzel kişiler bakımından ayrı ayrı düzenlenmiştir. TTK m.12/1 uyarınca “Bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye tacir denir.” Gerçek kişinin bu tacir sıfatını kazanabilmesi için her şeyden önce bir ticari işletme mevcut olmalı sonra da bu işletme kısmen de olsa belli bir kişi adına işletilmelidir.
Tüzel kişilerde tacir sıfatı ise TTK m.16/1’de düzenlenmiştir. Bu madde uyarınca “Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar.”
Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatı
Gerçek kişilerde tacir sıfatına sahip olunması için ticari işletmenin mevcut olması ve ticari işletmenin kısmen de olsa o kişi adına işletilmesi gerekmektedir.
- Ticari İşletmenin Mevcut Olması: Bir işletmenin hangi şartlarda ticari işletme olduğu TTK m.11/1’de düzenlenmiştir. Buna göre “Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.” İstisnaide olsa bazı hallerde bir ticari işletme olmasa dahi ticari işletme açmışçasına işlemlerde bulunan kişi, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur. Bu husus TTK m.12/3’de düzenlenmiştir. Buna göre “Bir ticari işletme açmış gibi, ister kendi adına, ister adi bir şirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılmayan diğer bir şirket adına ortak sıfatıyla işlemlerde bulunan kimse, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur.”
- Ticari İşletmenin Kısmen de Olsa O kişi Adına İşletilmesi: Tacir sıfatının kazanılabilmesi için ikinci şart ise, ticari işletmenin müşterilere hizmet vermeye başlamış olması ve kısmen de olsa o kişi adına işletilmesidir. Müşterilere hizmet vermeye başlamasının bir istisnası bulunmaktadır o da TTK m.12/2’de düzenlenmiştir. Buna göre “Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve diğer ilan araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır.”
Küçük ve kısıtlılar sahip oldukları bir ticari işletmeyi yasal temsilcileri vasıtasıyla işletseler dahi tacir sayılırlar. TTK m.13 bu hususu düzenlemiştir. “Küçük ve kısıtlılara ait ticari işletmeyi bunların adına işleten yasal temsilci, tacir sayılmaz. Tacir sıfatı, temsil edilene aittir. Ancak, yasal temsilci ceza hükümlerinin uygulanması yönünden tacir gibi sorumlu olur. ”
Ticaret yapması yasaklanmış kişilerin durumu TTK m.14’de düzenlenmiştir. “Kişisel durumları ya da yaptığı işlerin niteliği nedeniyle yahut meslek ve görevleri dolayısıyla, kanundan veya bir yargı kararından doğan bir yasağa aykırı bir şekilde ya da başka bir kişinin veya resmî bir makamın iznine gerek olmasına rağmen izin veya onay almadan bir ticari işletmeyi işleten kişi de tacir sayılır.”
Örneğin 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre memurlar Türk Ticaret Kanununa göre tacir veya esnaf sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz. Fakat 657 sayılı kanuna aykırı olarak bir ticari işletme işletirlerse dahi tacir sayılırlar. Bu hükme aykırı hareket eden memurlara 657 sayılı kanunun 125’nci maddesi gereği kademe ilerlemesinin durdurulması cezası verileceği belirlenmiştir.
Tüzel Kişilerde Tacir Sıfatı
TTK m.16/1’de “Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar.” denilerek Türk hukuku bakımından tacir sayılan tüzel kişiler belirtilmiştir.
Tacir sayılan tüzel kişiler şunlardır;
- Ticaret şirketleri: Ticaret şirketleri, ticaret siciline tescil ile birlikte tacir sıfatı kazanır. Ticaret şirketleri TTK m.124/1’de sayılan kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketleridir.
- Ticari işletme işleten dernek ve vakıflar:Dernek ve vakıflar daha çok manevi amaçlarını gerçekleştirmek için kurulan tüzel kişiliğe sahip topluluklardır. Kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar ise ticari işletme işletseler dahi tacir sayılmaz.
- Kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar,
- Özel durumlar (Hakim teşebbüs, Donatma iştiraki)