İstinaf Mahkemesi Nedir?
İstinaf mahkemesi, ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararlara karşı gidilebilecek bir olağan kanun yoludur. Olağan kanun yolu olmasının sonucu olarak istinafa başvurulduğu anda hem kararın kesinleşmesi engellenir hem de uyuşmazlık bir üst mahkeme olan Bölge Adliye Mahkemesine taşınmış olur.
İstinaf incelemesi sadece tarafların belirttiği istinaf sebepleriyle sınırlı olarak yapılır. Sebepler:
- İlk derece mahkemesinin verdiği kararın hukuka aykırılığı (Maddi veya usulü hukuka aykırılık).
- Vaka sebeplerinin tam ve doğru tespit edilmediği hallerde.
İstinaf mahkemesine hem fiili hem de hukuki meseleleri hakimin yanlış tespit yaptığından dolayı başvurulabilir ancak temyize sadece hukuki meselelerin tespiti için başvurulabilir.
Hukuka Aykırılık İkiye Ayrılır
- Maddi hukuka aykırılık
- Usulü hukuka aykırılık
Maddi hukuk aykırılığa örnek olarak kanundaki düzenlemenin yanlış tespit edilmesidir. Usulü hukuka aykırılık ise usul hukuku kurallarının yanlış tespit edilmesidir. Dava dosyasına aykırılık ise hukuki aykırılığın içine girer.
İlk derece mahkemesinin kararını ya da yaptığı yargılamayı hatalı veya eksik bulacak bütün sebepler istinaf sebebidir. Bunlarda temelde hatalı vaka tespitleri ve hukuka aykırılıktır.
İstinaf mahkemelerinin yetkisi kamu düzenine ilişkindir. Başvuru yapıldığında ilk derece mahkemesi dosyayı Bölge Adliye Mahkemesine gönderir şayet Bölge Adliye Mahkemesi yetkili olmadığını düşünüyorsa otomatik olarak yetkili Bölge Adliye Mahkemesine gönderir.
İstinaf Mahkemesinin Görevleri
Hukuk yargılamasında Bölge Adliye Mahkemelerinin Hukuk Dairelerinin görevleri 5235 sayılı kanunun 36. maddesinde şu şekilde sayılmıştır:
- Adlî yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak,
- Yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
- Yargı çevresindeki yetkili adlî yargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiilî veya hukukî bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde tereddüt edildiği takdirde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir hukuk mahkemesine nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek,
- Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
İstinafa Başvurmak Verilen Hükmün İcrasını Durdurur mu?
İstinaf mahkemesine başvurmanız HMK. m.350’ye göre kural olarak ilk derece mahkemesinin kararının hükmünün icrasını durdurmaz. Ancak kişiler hukuku, aile hukuku ve taşınmaz mal ile ilgili ayni haklara ilişkin kararlar kesinleşmedikçe yerine getirilemez.
Hangi Kararlara Karşı İstinafa Gidilebilir mi?
İlk derece mahkemesinin vermiş olduğu karar karşı istinafa gidebilmek için istinaf edilebilir bir karar olması lazım. Kural olarak ilk derece mahkemelerinin nihai kararlarına karşı istinaf kanun yoluna başvurulabilir, ara kararlara karşı başvurulamaz. Nihai kararlar dışında ihtiyatı tedbir ve haciz kararlarına karşı istinafa gidilebilir.
Verilen her nihai karara karşı istinafa gidilebilir anlamına gelmez. Malvarlığına ilişkin davalarda istinafa gidebilmek için kanunda öngörülen miktarı aşan bir uyuşmazlık olması gerekir. Alacağın tamamını dava ettiğimizde bu miktar alacağın tamamını değil menfaatinizin ihlal edildiği miktara göre belirlenir.
Süresi içerisinde bir başvuru olması lazım. Bu süre kararın taraflara tebliğ edildiği andan itibaren iki haftadır.
İstinaf dilekçesinde kanunda öngörülen unsurların yer alması lazım. Bu unsular HMK. m.342’de sayılmıştır.
İstinaf dilekçesi
MADDE 342- (1) İstinaf yoluna başvurma, dilekçeyle yapılır ve dilekçeye, karşı
tarafın sayısı kadar örnek eklenir.
(2) İstinaf dilekçesinde aşağıdaki hususlar bulunur:
a) Başvuran ile karşı tarafın davadaki sıfatları, adı, soyadı, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası ve adresleri.
b) Varsa kanuni temsilci ve vekillerinin adı, soyadı ve adresleri.
c) Kararın hangi mahkemeden verilmiş olduğu ve tarihi ile sayısı.
ç) Kararın başvurana tebliğ edildiği tarih.
d) Kararın özeti.
e) Başvuru sebepleri ve gerekçesi.
f) Talep sonucu.
g) Başvuranın veya varsa kanuni temsilci yahut vekilinin imzası.
(3) İstinaf dilekçesi, başvuranın kimliği ve imzasıyla, başvurulan kararı yeteri kadar belli edecek kayıtları taşıması durumunda diğer hususlar bulunmasa bile reddolunmayıp, 355 inci madde çerçevesinde gerekli inceleme yapılır.
Eğer dilekçede gerekçe belirtilmezse istinaf mahkemesi sadece kamu düzeni ile ilgili bir inceleme yapar. Çünkü istinaf mahkemesi tarafların dilekçede belirttiği sebeplerle sınırlı bir inceleme yapar. İstinaf mahkemesine başvurulduğunda istinaf mahkemesi sebeple bağlı inceleme yapar. Dolayısıyla zamanaşımının süresine ilişkin bir itiraz ileri sürülmediği zaman istinaf mahkemesi bunu incelemez.
Katılma Yoluyla İstinaf Nedir?
Katılma yoluyla istinaf, HMK m.348’de düzenlenmiştir. Kendisine istinaf dilekçesi gönderilen kişinin cevap dilekçesi ile buna cevap vermesi, katılma yoluyla istinaf olarak adlandırılmaktadır. Kendisine cevap dilekçesi gönderilen kişinin istinaf mahkemesine başvurma hakkı yoktur ama diğer taraf istinafa başvurduğu için bu durumda onun istinaf dilekçesi tebliğ edilir ve cevap vererek katılır.
Dilekçeler tebliğ edildikten sonra istinaf mahkemesi bir ön inceleme yapar ama ilk derecedeki ön inceleme ile aynı değildir. İnceleyeceği hususlar;
- Yetkili olup olmadığını inceler şayet değilse yetkili Bölge Adliye Mahkemesine gönderir.
- İstinafa başvurulan kararın kesin olup olmadığını inceler.
- Başvurunun süresi içerisinde yapılıp yapılmadığını inceler
- Başvuru koşullarının yerine getirip getirmediğini inceler.
- Başvuru sebep ve gerekçesinin belirtilip belirtilmediğini inceler.
Tahkikat aşaması aslında ilk derece mahkemesindeki tahkikat aşaması gibidir. Delilleri inceleyebilir ve tanıkları dinleyebilir. Kural olarak tahkikat aşaması duruşmalı olarak yapılır, ama istisnai hallerde duruşma yapmadan dosya üzerinden karar verebilir. Bunlar;
Usule ilişkin sebepler (HMK. 353/1a’da sayılmıştır)
- Davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermiş olması.
- İleri sürülen haklı ret talebine rağmen reddedilen hâkimin davaya bakmış olması.
- Mahkemenin görevli ve yetkili olmasına rağmen görevsizlik veya yetkisizlik kararı vermiş olması veya mahkemenin görevli ya da yetkili olmamasına rağmen davaya bakmış bulunması
- Diğer dava şartlarına aykırılık bulunması.
- Mahkemece usule aykırı olarak davanın veya karşı davanın açılmamış sayılmasına, davaların birleştirilmesine veya ayrılmasına, karar verilmiş olması
- Mahkemece, uyuşmazlığın çözümünde etkili olabilecek ölçüde önemli delillerin toplanmamış veya değerlendirilmemiş olması ya da talebin önemli bir kısmı hakkında karar verilmemiş olması.
Bu durumlarda mahkeme başka hiçbir inceleme yapmadan ilk derece mahkemesinin kararını kaldırır ve dosyayı gönderir, bu karar kesindir ilk derece mahkemesi direnemez.
Esasa ilişkin sebepler (HMK. 353/1b’da sayılmıştır)
- İncelenen mahkeme kararının usul veya esas yönünden hukuka uygun olduğu anlaşıldığı takdirde başvurunun esastan reddine,
- Yargılamada eksiklik bulunmamakla beraber, kanunun olaya uygulanmasında hata edilip de yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmadığı takdirde veya kararın gerekçesinde hata edilmiş ise düzelterek yeniden esas hakkında,
- Yargılamada bulunan eksiklikler duruşma yapılmaksızın tamamlanacak nitelikte ise bunların tamamlanmasından sonra başvurunun esastan reddine veya yeniden esas hakkında,42 duruşma yapılmadan karar verilir.
Bunlar istinaf mahkemesinin duruşma yapmadan karar verebileceği hallerdir.
Esas olan istinaf mahkemesinin duruşma yapmasıdır. İstinaf mahkemesi taraflara duruşma yapılacağına dair tebligat çıkarır. Her iki tarafta duruşmaya gelmezse yokluklarında tahkikat yapıp karar veriyor, ilk derece mahkemesindeki gibi dosyayı işlemden kaldırmıyor.
İstinaf Mahkemesinde Yapılamayacak İşler
HMK m.357’de istinafta neler yapılamayacak yasaklar sayılmıştır.
- İstinaf yargılamasında karşı dava açılamaz
- İstinaf aşamasında ıslaha başvurulamaz.
- İstinaf aşamasında davaya müdahil olamazsınız (Asli – Feri).
- İstinaf aşamasında davaların birleştirilmesi kural olarak istenemez.
- İstinaf aşamasında yetki sözleşmesi yapılamaz.
- Re’sen göz önünde tutulması gereken durumlar haricinde yeni bir iddia ve savunma da bulunulamaz.
- İlk derecede usulüne uygun gösterilip incelenmeden reddedilen deliller istinafta getirilebilir.
- Mücbir sebeple ilk derecede ileri sürülemeyen delil istinaf aşamasında ileri sürülebilir.
Yukarıdaki 2 hal dışında istinafta yeni bir vakıa ve delil ileri sürülemez.
İstinaf Mahkemesinde Sözlü Yargılama Aşaması
İstinafta çoğunlukla duruşma yapılmaz. Ama yapılırsa hakim tahkikatı bitirdikten sonra duruşmada son sözlerini sorar ondan sonra karar verir.
İstinaf Mahkemesinde Karar Aşaması
Karar mutlaka gerekçeli yazılmalıdır ve kanun HMK m.359’da karar aşamasında neler olacağını belirtmiştir. Tek tek hüküm fıkrasında ne şekilde karar verdiğini belirtmesi lazım.
İstinaf Mahkemesi Ne Tür Karar Verebilir?
HMK m. 353/1a’da sayılan haller varsa istinaf mahkemesi ilk derece mahkemesinin kararını kaldırır ve dosyayı ilk derece mahkemesine geri gönderir.
İstinaf mahkemesi istinaf başvurusunun reddine karar verebilir. Bu şu durumda olabilir; İlk derece hem usul hem de esas yönünde doğru karar vermiştir. Bu durumda istinaf başvurusunun esastan reddine karar verir.
Yeniden esas hakkında karar verebilir. İlk derece mahkemesinin verdiği karar hukuka aykırıdır ve istinaf inceleme yapmıştır kendisi karar veriyor. Örneğin; İlk derece mahkemesi davayı zamanaşımına uğradığı gerekçesi ile reddetti istinaf mahkemesi inceleme yaptı ve uğramadığı yönünde kanaat getirdi ve davanın kabulüne karar verdi.